Home // Implementations
ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ «PERKINS» ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
School: 2o ΓΕΛ Ελευθερίου-Κορδελιού
Duration:
ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ «PERKINS» ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΜΙΧΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Τα διδακτικά εγχειρίδια της Ιστορίας δε χρησιμοποιούν μόνο τον γραπτό λόγο, αλλά και την εικόνα. Είδος εικονογραφικού υλικού είναι οι γελοιογραφίες οι οποίες συνδυάζονται με την ιστορική αφήγηση και αποδεικνύουν τη διαπλοκή των εικόνας στο σχεδιασμό των νοημάτων. Μία γελοιογραφία σε μία ενότητα δεν εξυπηρετεί, απλώς, αισθητικούς λόγους. Αντίθετα, αναπαριστά βασικά θέματα της διδακτέας ύλης.
ΣΤΟΧΟΣ:
Η συγκεκριμένη γελοιογραφία που επιλέχτηκε να αναλυθεί είναι ο Κάρολος Δαρβίνος από αντίπαλο της θεωρίας του για την εξέλιξη των ειδών. Η γελοιογραφία περιλαμβάνεται στην Ιστορία της Γ΄ Γυμνασίου, όμως αξιοποιήθηκε στη διδακτική ενότητα της αποαποικιοποίησης της Ιστορίας Γ΄ Λυκείου. Στόχος ήταν να αναδειχθεί η επίκριση στο δίκαιο της πυγμής και του ισχυρού σε κάθε εποχή για αυτό το λόγο μπορεί να αξιοποιηθεί σε κάθε διδακτική ενότητα Ιστορίας που αναφέρεται στον πόλεμο. Έτσι, η συγκεκριμένη γελοιογραφία καθίσταται επίκαιρη παρά ποτέ!
ΜΕΘΟΔΟΣ:
Η ανάλυση μέσα στην τάξη της γελοιογραφίας προκρίθηκε από τη διδάσκουσα καθηγήτρια να γίνει σα να είναι η γελοιογραφία ένα έργο τέχνης, για αυτό και χρησιμοποίησε το «μοντέλο Perkins», το οποίο, κανονικά εφαρμόζεται στην παρατήρηση έργων τέχνης. Η προσέγγιση Perkins έχει ως στόχο να καλλιεργήσει στους μαθητές τη νοοτροπία του στοχασμού με αφορμή ένα έργο τέχνης. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι ότι η Παρατήρηση ενός έργου τέχνης περνά μέσα από τέσσερις διαδοχικές φάσεις: 1η Φάση: «Χρόνος για Παρατήρηση». Ενδεικτικά ερωτήματα από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές θα ήταν: «Τι βλέπετε»; «Υπάρχουν ενδιαφέρουσες μορφές/σχήματα στο έργο»; 2η Φάση: «Ανοικτή και περιπετειώδης παρατήρηση». Ενδεικτικά ερωτήματα: «Ενδιαφερθείτε για τα τεχνικά στοιχεία του έργου: κίνηση, χρώμα, όγκοι, φόρμες, γραμμές». «Κάντε συνδέσεις ιστορικές και πολιτισμικές». «Αναζητείστε εκπλήξεις, κυκλώστε, συζητείστε, γράψτε για αυτές». 3η Φάση: «Ξεκάθαρη, αναλυτική και σε βάθος παρατήρηση». Ενδεικτικά ερωτήματα: «Εντοπίστε τεκμηριωμένα ποια μπορεί να είναι τα σύμβολα ή τα μηνύματα που αποπνέει το έργο». «Γιατί ο καλλιτέχνης δημιούργησε αυτήν την έκπληξη»; «Ελέγξτε πώς τα τεχνικά στοιχεία του έργου, φόρμες, όγκοι, γραμμές, σύνθεση επηρέασαν και προσέλκυσαν την Παρατήρηση και την σκέψη». 4η Φάση: «Ολιστική Παρατήρηση». Ενδεικτικά ερωτήματα: «Πώς βλέπατε το έργο αρχικά και πώς μετά τις τρεις προηγούμενες φάσεις; «Συνεκτιμώντας τις τρεις προηγούμενες φάσεις, καταγράψτε τις δικές σας αντιλήψεις για τη ζωή/θρησκεία/πρόοδο κ.ά.».
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ:Πίνακας: «Κάρολος Δαρβίνος: η θεωρία της εξέλιξης», Γελοιογραφία σχεδιασμένη από αντίπαλο της δαρβινικής θεωρίας στην οποία ο Δαρβίνος παριστάνεται σαν πίθηκος…
1η Ερώτηση Εκπαιδευτικού: 1ο Στάδιο: «Χρόνος για παρατήρηση»: «Τι βλέπετε στη γελοιογραφία»; «Υπάρχουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά/μορφές/σχήματα στο έργο»;
Απάντηση Μαθητών: Φανταστικός ανθρωπόμορφος πίθηκος, με κεφάλι ανθρώπου και σώμα πιθήκου. Το σώμα πιθήκου, είναι καμπουριασμένο, τα χέρια και τα γόνατα είναι λυγισμένα, τα δάχτυλα των ποδιών και των χεριών κυρτώνουν προς τα μέσα, ενώ τα χέρια είναι μακριά, δυσανάλογα με το σώμα και αγγίζουν το έδαφος. Το ανθρώπινο κεφάλι είναι του Δαρβίνου, αλλά με υπερτονισμένες τις οριζόντιες ρυτίδες στο μέτωπο, τα δασύτριχα φρύδια, τα μικρά καμπυλόγραμμα αυτιά, το άνω και κάτω χείλος, την ίσια γραμμή στο κλειστό στόμα, ώστε όλες αυτές οι επιμηκύνσεις και τα περιγράμματα να παραπέμπουν σε κεφάλι πιθήκου. Ο ανθρωπόμορφος πίθηκος εμφανίζεται με προοπτική στο φυσικό χώρο ενός πιθήκου και με γωνιακή προοπτική τριών τετάρτων, ώστε να παραπέμπει στην πραγματική φωτογραφία του Δαρβίνου.
2η Ερώτηση Εκπαιδευτικού: 2ο Στάδιο: «Ανοικτή και περιπετειώδης παρατήρηση»: «Ενδιαφερθείτε για τα τεχνικά στοιχεία του έργου: χωροχρονικό πλαίσιο, κίνηση, χρώμα, όγκοι, φόρμες, γραμμές». «Κάντε συνδέσεις ιστορικές και πολιτισμικές». «Αναζητείστε εκπλήξεις, κυκλώστε, συζητείστε, γράψτε έναν επαγωγικό συλλογισμό για αυτές, σε τι συμπέρασμα οδηγούν;»
Απάντηση Μαθητών: Η έκπληξη είναι ότι «έχουν σπάσει» δύο όγκοι/σώματα, του πιθήκου και του Δαρβίνου και έχουν ενωθεί σε μία νέα τερατώδη σύνθεση, την οποία ο καθένας περιγράφει ανάλογα πού εστιάζει το βλέμμα του και από τη δική του οπτική γωνία. Αν υιοθετήσει κανείς μία λογική οπτική γωνία, και κοιτώντας από πάνω προς τα κάτω, τότε η εικόνα εμφανίζει αντιθέσεις/ασυμβατότητες: Πρώτη προκείμενη: Το κεφάλι του Δαρβίνου από την μια εμφανίζεται ανθρώπινο, από την άλλη, όμως, συνδυάζει και χαρακτηριστικά πιθήκου. Δεύτερη προκείμενη: Το σώμα του Δαρβίνου είναι πιθήκου σε αντίθεση με το κεφάλι του που είναι ανθρώπινο. Αυτές οι αντιθέσεις οδηγούν αβίαστα στο εξής συμπέρασμα: Άρα ο Δαρβίνος ήταν πίθηκος που μετεξελίχτηκε σε άνθρωπο. Το συμπέρασμα, όμως, αυτό είναι άκυρο/άτοπο/παράδοξο. Προφανώς, κάτι άλλο ισχύει:
3η Ερώτηση Εκπαιδευτικού: 3ο Στάδιο: «Ξεκάθαρη, αναλυτική και σε βάθος παρατήρηση»: «Εντοπίστε τεκμηριωμένα ποια μπορεί να είναι τα σύμβολα ή τα μηνύματα που αποπνέει το έργο». «Ελέγξτε πώς τα τεχνικά στοιχεία του έργου, φόρμες, όγκοι, γραμμές, σύνθεση επηρέασαν και προσέλκυσαν την παρατήρηση και την σκέψη». «Γιατί ο καλλιτέχνης δημιούργησε αυτήν την έκπληξη»;
Απάντηση Μαθητών: Η εικόνα γελοιοποιεί τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, όπως αυτή διατυπώθηκε στο βιβλίο του «Η καταγωγή των ειδών (1859)». Το σημείο μετάβασης ή διασύνδεσης από τον πίθηκο στο Δαρβίνο είναι ξεκάθαρα το κεφάλι που συνδυάζει χαρακτηριστικά του ιστορικού προσώπου του Δαρβίνου με τα χαρακτηριστικά ενός πιθήκου. Γενικά, ο γελοιογράφος ενσαρκώνει τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών παρουσιάζοντας τη μετεξέλιξη του πιθήκου σε άνθρωπο και επέλεξε ο άνθρωπος που εικονίζεται να είναι ο Δαρβίνος, γιατί η θεωρία είναι δική του. Η λεζάντα στον πίνακα αναφέρει ότι η γελοιογραφία σχεδιάστηκε από αντίπαλο της δαρβινικής θεωρίας και, άρα, επικριτή της «φυσικής επιλογής» διαμέσου της οποίας υπερισχύουν στις εκάστοτε συνθήκες τα καλύτερα μεταλλαγμένα είδη. Είναι λογικό, λοιπόν, να παρουσιάζει τον Δαρβίνο σαν πίθηκο.
4η Ερώτηση Εκπαιδευτικού: 4ο Στάδιο: «Ολιστική παρατήρηση»: «Πώς βλέπατε το έργο αρχικά και πώς μετά τις τρεις προηγούμενες φάσεις; «Συνεκτιμώντας τις τρεις προηγούμενες φάσεις, καταγράψτε τις δικές σας αντιλήψεις για τη ζωή/θρησκεία/πρόοδο κ.ά.»
Απάντηση Μαθητών: Η θεωρία του Δαρβίνου από τη μια συνιστά πρόοδο για την επιστημονική σκέψη της εποχής του, από την άλλη, όμως, ίσως να συνιστά και οπισθοδρόμηση. Στην πρώτη περίπτωση, εντάσσεται στη γενικότερη πρόοδο των επιστημών του 19ου αιώνα και συμβολίζεται στη γελοιογραφία με το κεφάλι. Στην δεύτερη περίπτωση, όμως, ήδη από την εποχή του οδήγησε σε φαινόμενα αθεΐας ή κοινωνικού ρατσισμού και αποτέλεσε βάση για ρατσιστικές θεωρίες, και αυτό ίσως να συμβολίζεται στη γελοιογραφία με τον πίθηκο.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
Η Ιστορικός και συγγραφέας του παρόντος σύντομου άρθρου ενέταξε την ιστορική γελοιογραφία στη διδακτική της ενότητα, αρχικά με την παρατήρηση, και, ακολούθως, με τη διαδικασία της πρόσληψης/ενσυναίσθησης.
Η παρατήρηση της ιστορικής γελοιογραφίας μετατόπισε την προσοχή από το κείμενο της ιστορικής αφήγησης στον ίδιο τον μαθητή. Ο ενδεχομένως διαφορετικός τρόπος σκέψης και αντίληψης των μαθητών που προσλαμβάνουν πολλαπλές πραγματικότητες στην ίδια γελοιογραφία, διαμορφώνει τις δημοκρατικές τους αντιλήψεις. Σύμφωνα με τη θεωρία της πρόσληψης είναι το ίδιο σημαντικός με την επίδραση που καθορίζεται από την ίδια την εικόνα ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε μαθητής την αντιλαμβάνεται και αναπτύσσει τις δεξιότητές του: Μπορεί να θαυμάσει τη γελοιογραφία ή να την απορρίψει, να απολαύσει τη μορφή της ή να την αντιμετωπίσει με κριτικό πνεύμα, να θελήσει, δηλαδή, να ερμηνεύσει το νόημά της είτε υιοθετώντας μια αναγνωρισμένη ερμηνεία, είτε επιχειρώντας μια δική του. Μπορεί διαμέσου της γελοιογραφίας να ερμηνεύει το παρελθόν με πολυπρισματικότητα και, ακολούθως, το παρόν με ανάπτυξη ενσυναίσθησης.
Έτσι, ο/η κάθε Ιστορικός μπορεί και πρέπει να καθοδηγεί τους μαθητές του να παρατηρούν μια ιστορική γελοιογραφία λαμβάνοντας υπόψη τους ποικίλες παραμέτρους, όπως το ρεπερτόριο των εμπειριών τους, ή τις γνώσεις τους. Τότε η σκέψη των μαθητών τους δεν θα παίρνει τίποτα σαν δεδομένο, αλλά θα ανασυνθέτει όλα τα στοιχεία με μια δημιουργική ματιά. Οι μαθητές θα έχουν εκπαιδευτεί να αναζητούν τα δυνατά σημεία του αντικειμένου που παρατηρούν, να εντοπίζουν πώς αυτά τονίζονται, για να ερμηνεύουν, τελικά, τη θέση τους μέσα σε αυτό που παρατηρούν!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ:
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, Ι.Τ.Υ.Ε. Διόφαντος, ενότητα 24
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ:
Callahan S., Hällgren A., Krispinsson C. (2020), A Farewell to Critique? Reconsidering Critique as Art Historical Method, Konsthistorisk tidskrift/Journal of Art History, 89:2, 61-65.
Fisher, A. (2008), Critical Thinking. An introduction, 10th edition. Cambridge: Cambridge University Press, p.160.
Perkins D. (2003), Making Thinking Visible, New Horizons for Learning, U.S.A., available at: www.newhorizons.org
1 Perkins D. (2003), Making Thinking Visible, New Horizons for Learning, U.S.A., available at: www.newhorizons.org
2 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, Ι.Τ.Υ.Ε. Διόφαντος, ενότητα 24
3 Callahan S., Hällgren A., Krispinsson C. (2020), A Farewell to Critique? Reconsidering Critique as Art Historical Method, Konsthistorisk tidskrift/Journal of Art History, 89:2, 61-65.
4 Fisher, A. (2008), Critical Thinking. An introduction, 10th edition. Cambridge: Cambridge University Press, p.160.
