Home // // Ιλιάδα Ραψωδία Ζ // Ραψωδία Ζ, 369-529

Ραψωδία Ζ, 369-529

Duration: 1

rapsodia-z

Κεντρικό επεισόδιο της ραψωδίας Ζ, 369-529 είναι η συνάντηση του Έκτορα με τη γυναίκα του, Ανδρομάχη, και τον γιο του, Αστυάνακτα. Το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, σε ένα διάλειμμα της μάχης, μπαίνει μέσα στο κάστρο για να βρει τον Πάρη και με την ευκαιρία αναζητά τη μητέρα του, τη γυναίκα του και τον γιο του, για να τους δει – ίσως για τελευταία φορά.

Όταν συναντιέται με την Ανδρομάχη, πραγματοποιείται η πιο ανθρώπινη ίσως στιγμή της Ιλιάδας. Η Ανδρομάχη προσπαθεί να τον πείσει να μείνει μέσα στο κάστρο, γιατί φοβάται πως από το πεδίο της μάχης δεν θα επιστρέψει ποτέ, και τότε εκείνη θα μείνει χήρα, και επιπλέον θα χάσει την ελευθερία της και θα καταντήσει δούλα των Αχαιών.

Ο Έκτορας προσπαθεί να την παρηγορήσει. Γνωρίζει τη μοίρα της Τροίας, αλλά οφείλει να εκπληρώσει το χρέος του και να συνεχίσει τον ολέθριο πόλεμο. Κι εκείνον τον πονάει ο σίγουρος θάνατός του, η καταστροφή της πόλης του και η διαγεγραμμένη μοίρα της γυναίκας του, αλλά δεν είναι δυνατόν να κάνει αλλιώς. Ύστερα παίρνει και χορεύει στα χέρια του το παιδί του, εκείνο όμως κλαίει, γιατί φοβάται την πανοπλία του πατέρα του, πράγμα που φέρνει χαμόγελα στο αντρόγυνο. Ο Έκτορας βγάζει την περικεφαλαία, και εύχεται στο μέλλον να γίνει ο γιος του δυνατός βασιλιάς, πιο ξακουστός από τον πατέρα του.

Διδακτική πρόταση Α:

Αξιοποιούνται πρώτα οι εικόνες του σχολικού βιβλίου:

Χαλκιδικός κρατήρας του 540/530 π.Χ. (Μουσείο Wurzburg, Γερμανία)

Έκτωρ και Ανδρομάχη. Πίνακας του Ν. Εγγονόπουλου, 1969. Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου

Χαλκιδικός κρατήρας, 530-520 π. Χ. Γερμανία, Μουσείο Wurzburg

Συμπληρωματικά, δείχνεται στα παιδιά και κάποια ή κάποιες από τις ακόλουθες αναπαραστάσεις:

Ερυθρόμορφος κρατήρας από την Απουλία, 370–360 π.Χ. (Εθνικό Μουσείο Palazzo Jatta, Μπάρι).

John Flaxman (1793)

Η αναχώρηση του Έκτορα, Anton Pavlovich Losenco (1773), The State Tretyakov Gallery, Μόσχα (Ο καλλιτέχνης πέθανε αμέσως μετά την ολοκλήρωση αυτού του έργου, όπως ο Έκτορας πέθανε λίγο μετά τη συνάντησή του με την Ανδρομάχη)

Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Hektors Abschied von Andromache 1812. 
Landesmuseum Oldenburg, Das Schloß

 

Giorgio de Chirico, Έκτορας και Ανδρομάχη, λάδι σε μουσαμά, 1917. Ιδιωτική συλλογή Μοντέρνας Τέχνης, Μιλάνο

Giorgio de Chirico, Έκτορας και Ανδρομάχη, Οζάκα Ιαπωνίας.

Ζητείται από τα παιδιά να βρουν ποιοι πίνακες μένουν πιστοί στο ομηρικό κείμενο:

  • Ποια πρόσωπα απεικονίζονται; (Σε κάποιες αναπαραστάσεις λείπει ο Αστυάνακτας, σε κάποιες λείπει η τροφός, σε κάποιες άλλες εμφανίζονται περισσότερα πρόσωπα)
  • Ποιο συγκεκριμένο σημείο της ομηρικής αφήγησης ήταν η πηγή έμπνευσης για το κάθε έργο; (Άλλα έργα επικεντρώνονται στη συνάντηση Έκτορα – Ανδρομάχης, άλλα στη συνάντηση Έκτορα – Αστυάνακτα).
  • Με ποιους τρόπους δείχνονται τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών; (έμφαση πρέπει να δοθεί στις εκφράσεις των προσώπων, στην απόδοση της κίνησης των πρωταγωνιστών και στον τρόπο που συμπλέκονται τα σώματά τους)

Διδακτική πρόταση Β:

Σε δεύτερο επίπεδο, προχωράμε στην ανάλυση του νοήματος της συνάντησης των δύο συζύγων και στη γενίκευσή του.
Ο Όμηρος μας δείχνει την ανθρώπινη πλευρά των ηρώων του, αφηγούμενος μια συγκινητική και ζεστή οικογενειακή στιγμή, ένα διάλειμμα μέσα στον πολεμικό όλεθρο. Με αυτόν τον τρόπο, βρίσκει την ευκαιρία να μεταπλάσει ένα ηρωικό πολεμικό έπος σε αντιπολεμική διαμαρτυρία.
Ο στρατιώτης βασανίζεται από το δίλημμα ειρηνική ζωή – πατριωτικό χρέος. Και ενώ το χρέος οφείλει  πάντα σε περίοδο πολέμου να κατανικά το συναίσθημα, ωστόσο ο πολεμιστής έχει πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού του, σαν ανάμνηση ή σαν τελικό στόχο, το τέλος του πολέμου και την ειρηνική ευτυχισμένη ζωή.

Με αυτό ως αφετηρία, δείχνουμε στα παιδιά την παρακάτω γελοιογραφία του Μιχάλη Κουντούρη:

rapsodia-z

Ερωτήσεις κατανόησης της γελοιογραφίας:

  • Σε τι παραπέμπουν τα εικονιζόμενα αντικείμενα; (Η απάντηση είναι φυσικά στον πόλεμο, καθώς πρόκειται για κράνος και όπλα. Μάλιστα, η διάταξή τους παραπέμπει σε διάλειμμα της μάχης).
  • Τι υπάρχει ζωγραφισμένο πάνω στο κράνος; (Είναι πιθανόν τα παιδιά να μπερδευτούν από το χρώμα της παραλλαγής, και να μη διακρίνουν αμέσως ότι πρόκειται για έναν πατέρα που σηκώνει στα χέρια του το παιδί του, ενώ η γυναίκα του τον παρακολουθεί. Η σύνδεση με την ιλιαδική σκηνή γίνεται σχεδόν αυτόματα. Έχει μάλιστα σημασία ότι η ελλειπτική αυτή απεικόνιση είναι ζωγραφισμένη πάνω στο κράνος, που είναι το μόνο κομμάτι της εξάρτυσης που καλύπτει το κεφάλι – και το μυαλό – του στρατιώτη).

Συμπληρωματικά, για να γίνει περαιτέρω γενίκευση του αντιπολεμικού νοήματος, προτείνεται η ακρόαση του τραγουδιού “Έκτορας και Ανδρομάχη” (Μάνος Χατζιδάκις, Ιάκωβος Καμπανέλλης, ερμηνεία Λάκης Παπάς) και η ανάλυση των στίχων του.

Από το Τρωικό κάστρο η Ανδρομάχη στον Έκτορα που κίναε για τη μάχη φώναξε με φωνή φαρμακωμένη: «Στρατιώτη μου, τη μάχη θα κερδίσει, όποιος πολύ το λαχταρά να ζήσει. Όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει, στρατιώτη μου για πόλεμο δεν κάνει» Έτσι κι εμένα η κόρη του Γαβρίλη σαν έφευγα στις 20 τ’ Απρίλη μου φώναξε ψηλά από το μπαλκόνι:

«Στρατιώτη αν θες τη μάχη να κερδίσεις, μια κοπελίτσα κοίτα ν’ αγαπήσεις. Όποιος το γυρισμό του όρκο δεν κάνει, στρατιώτη μου, τον πόλεμο το χάνει»

Εδώ η Ανδρομάχη, αντίθετα από το ομηρικό κείμενο, προτρέπει τον Έκτορα να πάει στη μάχη. Του λέει ότι πρέπει να αγαπάει τη ζωή και να λαχταρά να ζήσει, αλλιώς δεν κάνει για πόλεμο. Το τραγούδι μιλάει και για το σήμερα, για έναν σύγχρονο πόλεμο. Ο σημερινός στρατιώτης (αντίστοιχος του ομηρικού Έκτορα) λέει ότι “η κόρη του Γαβρίλη” (η αντίστοιχη Ανδρομάχη) του φωνάζει πως αν είναι ερωτευμένος και έχει μιαν αγάπη να τον περιμένει, τότε θα πάει στον πόλεμο άφοβα, γιατί θα έχει την ελπίδα και τη σιγουριά πως θα γυρίσει ζωντανός.

Ζητάμε από τα παιδιά να βρουν τις διαφορές από το ομηρικό κείμενο, επισημαίνοντάς τους όμως ότι το αντιπολεμικό πνεύμα παραμένει ίδιο και ισχυρό.

 

Αντώνης Κουντούρης, φιλόλογος