Home // // Οδύσσεια , Ραψωδίες β και γ // Οδύσσεια, Ραψωδίες β και γ (από περίληψη)

Οδύσσεια, Ραψωδίες β και γ (από περίληψη)

Οδύσσεια, Ραψωδίες β και γ  (από περίληψη)

Στην Οδύσσεια, μετά την αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας α, όπου οι μαθητές μαθαίνουν για το σχέδιο των θεών να σώσουν τον Οδυσσέα και για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι της Ιθάκης, ακολουθεί η περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών β έως δ.

Στη ραψωδία β, ο Τηλέμαχος συγκαλεί συνέλευση του λαού στην αγορά για να εκθέσει την κατάσταση στο παλάτι και δηλώνει την επιθυμία του να πάει να αναζητήσει τον πατέρα του. Στο τέλος της ραψωδίας η Αθηνά, με τη μορφή του Μέντορα, πατρικού φίλου του Οδυσσέα, αναλαμβάνει να οδηγήσει και να καθοδηγήσει τον Τηλέμαχο στην αναζήτησή του.

Στη ραψωδία γ ο Τηλέμαχος, συνοδευόμενος πια από τον Μέντορα-Αθηνά, φτάνει στον πρώτο σταθμό του, την Πύλο, όπου θα ρωτήσει τον γερο-Νέστορα για τον πατέρα του.

Εδώ σταματάει η παραδοσιακή διδασκαλία, και τη σκυτάλη παίρνει η πρόσληψη. Εξηγούμε στα παιδιά πόσο έχει εμπνεύσει ο Όμηρος τους καλλιτέχνες όλων των εποχών. Εικόνες, σκηνές και πρόσωπα της Οδύσσειας έγιναν πίνακες, γλυπτά, μουσική, θέατρο, ταινίες. Για παράδειγμα, γύρω στο 1700 ο Francois Fenelon έγραψε τις “Περιπέτειες του Τηλέμαχου” εμπνευσμένος από την ιστορία όχι του Οδυσσέα πια, αλλά του γιου του.

Ο συγγραφέας εμπλούτισε το έργο του με καινούργιες ιστορίες, καινούργιες ιδέες και καινούργια θέματα, κρατώντας όμως ως βασικό πυρήνα την ομηρική ιστορία. Στο έργο του Fenelon τονίζεται η σχέση Τηλέμαχου – Μέντορα. Ο Μέντορας είναι ο απόλυτος καθοδηγητής και σύμβουλος του νεαρού. Από την ανάγνωση και την εξάπλωση αυτού του έργου, και όχι του πρωτότυπου ομηρικού έπους, δημιουργήθηκε στη γαλλική γλώσσα η λέξη mentorer, που σημαίνει καθοδηγώ, συμβουλεύω, και το mentor έγινε προσηγορικό και σήμαινε καθοδηγητής, σύμβουλος. Η λέξη ταξίδεψε και πέρασε και στα ελληνικά ως αντιδάνειο, με την ίδια σημασία.

Εκτός από τον Fenelon και άλλους λογοτέχνες, η σκηνή Τηλέμαχου – Μέντορα έχει εμπνεύσει και τους εικαστικούς καλλιτέχνες. Ενδεικτικά, δείχνουμε στους μαθητές το έργο του Flaxman:

Εδώ έρχεται η σειρά της γελοιογραφίας: Ο John Doyle ήταν σπουδαίος άγγλος σκιτσογράφος. Από την υπογραφή του, μια σύνθεση των αρχικών γραμμάτων του ονόματός του, J και D, γραμμένων δύο φορές, σχηματίστηκε το HB, που έγινε τύπος μολυβιού.

Αυτός ο ιστορικός σκιτσογράφος λοιπόν, εμπνεόμενος από το έργο του Flaxman και φυσικά από το έργο του Ομήρου, δημιούργησε μια παραλλαγή της συνάντησης Τηλέμαχου – Μέντορα, για να παρωδήσει την πολιτική σχέση δύο πολιτικών ανδρών της εποχής του.

Ο ένας είναι ο συντηρητικός άγγλος πολιτικός Robert Peel, που διετέλεσε και πρωθυπουργός, και ο άλλος είναι ο Henry Clinton, δούκας του Newcastle, ο οποίος προσχώρησε το 1846 στο κόμμα του Peel. ( Η γελοιογραφία είναι του 1847) Είναι προφανές ότι ο Doyle θεωρεί ότι ο νεότερος πολιτικός, ο Clinton, καθοδηγείται από τον παλαιότερο, τον Peel. Η γελοιογραφία φέρνει στο μυαλό του αναγνώστη το έργο του Flaxman, και επομένως τη σχέση Τηλέμαχου και Μέντορα. Όταν τώρα ο γελοιογράφος βάζει τα πρόσωπα των συγχρόνων του πολιτικών αντί για τα πρόσωπα των ομηρικών ηρώων, θέλει να κάνει μια συγκεκριμένη σύνδεση για να περάσει το μηνυμα ότι μπορούν δύο πολιτικοί που φαινομενικά είναι διαφορετικοί (ως προς την ηλικία και το ιδεολογικό υπόβαθρο) να έχουν σχέσεις επηροής και καθοδήγησης.

Αφού δείξαμε αυτά τα έργα στην τάξη και παραθέσαμε αυτά τα λίγα απαραίτητα πραγματολογικά- ιστορικά στοιχεία, κάναμε μια συζήτηση για τις πολιτικές συγγένειες σήμερα. Ποιος θα ήταν σήμερα ο Τηλέμαχος και ποιος ο Μέντορας στην ελληνική πολιτική σκηνή; Ίσως ο Σαμαράς και η Μέρκελ, ο Σαμαράς και ο Καραμανλής, ο Βενιζέλος και ο Παπανδρέου.

Προέτρεψα τα παιδιά να φτιάξουν δικά τους έργα, όπου θα έβαζαν τα πρόσωπα συγχρόνων πολιτικών στη θέση του Τηλέμαχου και του Μέντορα, επισημαίνοντας την εξής δυσκολία: Με κάποιον τρόπο θα πρέπει να γίνεται αντιληπτό ότι απεικονίζονται τόσο τα ομηρικά πρόσωπα, όσο και τα σύγχρονα πολιτικά πρόσωπα.

Κάποια από τα παιδιά δεν κατάφεραν να αποδώσουν αυτή τη δύσκολη ισορροπία:

Εδώ είναι το σκίτσο μιας μαθήτριας που στη θέση του Μέντορα βάζει τον Χίτλερ και στη θέση του Τηλέμαχου τη Μέρκελ. Ο Χίτλερ – Μέντορας θέλησε να κατακτήσει τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ολλανδία. Η σκέψη του και η πολιτική του επηρεάζει τη Μέρκελ – Τηλέμαχο, που σκέφτεται πώς να κατακτήσει την Ελλάδα. Η επηροή απεικονίζεται με τις κυματιστές γραμμές. Δεν διαφαίνεται όμως ότι πρόκειται για τον Μέντορα και τον Τηλέμαχο.

Όπως και στο προηγούμενο σκίτσο, έτσι και σ’ αυτό δίνονται ταμπέλες για να ξεπεραστεί το εμπόδιο της αναπαράστασης των προσώπων του Τηλέμαχου, του Μέντορα, του Παπανδρέου και της Μέρκελ.

Στο επόμενο σκίτσο χρησιμοποιήθηκαν οι ταμπέλες για να δειχτεί ποια είναι τα ομηρικά πρόσωπα, αλλά εδώ χρησιμοποιήθηκε και το κολλάζ για να αποδοθούν ρεαλιστικά τα σημερινά πολιτικά πρόσωπα. Στο σκίτσο αυτό μάλιστα, προστίθενται κι άλλα πρόσωπα από το ομηρικό σύμπαν: Σύμφωνα με τον μαθητή που το έφτιαξε, η Μέρκελ εμφανίζεται ως ο κακός και αυθάδης μνηστήρας, και ο πρωθυπουργός της Κίνας ως ο σεβάσμιος Νέστορας…

Μια μαθήτρια σκέφτηκε να κάνει περίπου αυτό που έκανε και ο Doyle με το σχέδιο του Flaxman: Βρήκε στο ίντερνετ μια εικόνα που απεικονίζει τον Τηλέμαχο και τον Μέντορα (μου είπε ότι ήταν η πρώτη εικόνα που έβγαινε στο αντίστοιχο γκουγκλάρισμα), και με κολάζ αντικατέστησε τα πρόσωπα βάζοντας άλλες φωτογραφίες. Με αυτόν τον τρόπο ξεπέρασε τη δυσκολία της απόδοσης τόσο των σύγχρονων πολιτικών, όσο και των ομηρικών προσώπων.

Στα διαγωνίσματα και στις τελικές εξετάσεις θα ζητηθεί από τα παιδιά να γράψουν τα συναισθήματα των ηρώων, να εντοπίσουν τις προοικονομίες, τις ειρωνίες και τον ανθρωπομορφισμό, να αναλύσουν τις ομηρικές παρομοιώσεις, να βρουν πολιτιστικά στοιχεία και στερεότυπες εκφράσεις. Και θα τα κάνουν όλα αυτά με μεγαλύτερη ή με μικρότερη επιτυχία. Το πιο σημαντικό όμως, και αυτό όμως που πρέπει να μείνει τελικά στα παιδιά είναι η ευρύτητα του έργου του Ομήρου και η διαχρονικότητά του. Με τις γελοιογραφίες και με την αναγωγή στη σημερινή πραγματικότητα, θα το καταφέρουν σίγουρα και θα το εμπεδώσουν.