Home // // Νεοελληνική Γλώσσα Γ Γυμνασίου // Je suis Charlie – «Είμαστε όλοι Charlie»

Je suis Charlie – «Είμαστε όλοι Charlie»

Je suis Charlie 

«Είμαστε όλοι Charlie»

 Η βία κατά της μαχόμενης δημοσιογραφίας δεν είναι κάτι καινούργιο. Στη μάχη τους για την ενημέρωση και την αλήθεια, για την ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου, πολλοί δημοσιογράφοι έπεσαν θύματα αδίστακτων δολοφόνων που, όπως αποδεικνυόταν αργότερα, ήταν πάντα υποκινημένοι από μεγάλα συμφέροντα ή ισχυρούς πολιτικούς, οικονομικούς ή θρησκευτικούς κύκλους.

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, πρώτες μέρες του 2015, είναι ακόμα νωπό το αίμα των γελοιογράφων της γαλλικής σατιρικής εφημερίδας Charlie Hebdo, όπως και των υπόλοιπων δημοσιογράφων, αστυνομικών, απλών πολιτών, ομήρων, που δολοφονήθηκαν από το χέρι φανατικών τρομοκρατών, οι οποίοι φόρεσαν το ένδυμα της θρησκείας και της ιερής οργής. Το έχουμε μάθει πια: κάθε θρησκεία έχει τους υποκριτές “σταυροφόρους” της, που στο όνομά της διαπράττουν τα χειρότερα εγκλήματα.

Τα γεγονότα του Παρισιού ήταν ένα ισχυρό σοκ. Όχι μόνο γιατί συνέβη στην καρδιά της Ευρώπης, ούτε επειδή οι νεκροί ήταν πολλοί και το ξεκλήρισμα μιας εφημερίδας σχεδόν απόλυτο. Πιο τρομαχτικό ήταν το γεγονός ότι η εφημερίδα ήταν σατιρική, και μεταξύ των νεκρών ήταν τέσσερις γελοιογράφοι – που μάλιστα κατείχαν σημαντική θέση στην παγκόσμια ιστορία της πολιτικής σάτιρας και του χιούμορ. Οι δολοφόνοι σκότωσαν τους ανθρώπους που μας έκαναν να χαμογελάμε πονηρά ή πικρά, που μας έκαναν να προβληματιζόμαστε ή να εξοργιζόμαστε για τον θεόστραβο κόσμο μας, και το έκαναν μάλιστα με τρόπο αστείο και με μια “γλώσσα” που τσάκιζε κόκκαλα, όπως είναι η γλώσσα της γελοιογραφίας.

Η educartoon, που πιστεύει τόσο στη γελοιογραφία, την αστεία, την πικρή, την καυστική, και που την έχει βάλει μέσα στα σχολεία, μαθαίνοντας στα παιδιά να έχουν κριτική σκέψη και στάση ζωής, αυτές τις μέρες πενθεί, όπως πενθούν και οι συνάδελφοι των τεσσάρων γελοιογράφων που προτίμησαν να πεθάνουν παρά να γονατίσουν. Αυτό το πένθος όμως δεν είναι παραλυτικό. Οι γελοιογράφοι σε όλο τον κόσμο αρνήθηκαν να φοβηθούν και αντέδρασαν αμέσως, πολεμώντας την τρομοκρατία με τα δικά τους όπλα: τα σκίτσα τους. Έτσι κι εμείς στην educartoon, θα πολεμήσουμε τους δολοφόνους με τα δικά μας όπλα: τη διδασκαλία και την αξιοποίηση αυτής της – αιματοβαμμένης πια – γελοιογραφίας.

Η αρχή έγινε στο Ελληνικό Γυμνάσιο του Βούπερταλ, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ΄ Γυμνασίου, στις 9 Ιανουαρίου. Επειδή κάποια από τα παιδιά δεν ήταν ενημερωμένα για τα γεγονότα του Παρισιού, θεωρήθηκε σκόπιμο να τους δοθεί ένα κείμενο με το χρονικό. Επιλέχθηκαν αποσπάσματα από το άρθρο-ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr στις 7 Ιανουαρίου:

 Επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo (βίντεο) – Δώδεκα νεκροί Μακελειό

 Σε «κόκκινο συναγερμό» η γαλλική πρωτεύουσα μετά τη δολοφονική επίθεση ενόπλων τζιχαντιστών στα γραφεία της γαλλικής σατιρικής εβδομαδιαίας εφημερίδας Charlie Hebdo. Δώδεκα άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ενώ άλλοι είκοσι τραυματίστηκαν. Από αυτούς οι πέντε βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση. Για τρομοκρατική επίθεση μίλησε ο Ολάντ, ο οποίος πρόσθεσε ότι η Γαλλία βρίσκεται υπό απειλή γιατί είναι «μια ελεύθερη χώρα». «Πήραμε εκδίκηση για τον Προφήτη!», φώναξαν οι δράστες κατά την επίθεση. 

Νεκροί από την επίθεση είναι δέκα δημοσιογράφοι – σκιτσογράφοι και δύο αστυνομικοί, ο ένας εκτελέστηκε εξ επαφής (βίντεο). Μεταξύ των νεκρών είναι οι τέσσερις δημοφιλείς σκιτσογράφοι  Cabu, Tignous και Wolinski και Stephane Charbonnier, διευθυντής σύνταξης της Charlie Hebdo, όπως και ο αρθρογράφος οικονομολόγος, Bernard Maris. Σημειώνεται πως ο ένας από τους δύο αστυνομικούς, που σκοτώθηκαν, είχε αναλάβει την προστασία του διευθυντή σύνταξης της εφημερίδας Stephane Charbonnier, ο οποίος είχε δεχτεί απειλές τα προηγούμενα χρόνια, μετά το 2012, όταν η εφημερίδα δημοσίευσε ένα σατιρικό σκίτσο με τον Μωάμεθ. «Προτιμώ να πεθάνω όρθιος, παρά να ζω στα γόνατα», είχε πει. 

Ο δεύτερος αστυνομικός ήταν ένας 30χρονος, μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, ο οποίος έσπευσε στο σημείο όταν άκουσε τους πυροβολισμούς. Δέχτηκε τα πυρά των ενόπλων και έπεσε αιμόφυρτος στο έδαφος. Στη συνέχεια όπως φαίνεται, και στο βίντεο, ένας εκ των δραστών τον πυροβολεί εξ επαφής δίνοντάς του τη χαριστική βολή. 

Το χρονικό της επίθεσης
Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες οι δράστες της επίθεσης ήταν τρεις. Φορούσαν μαύρες κουκούλες και εισέβαλαν γύρω στις 11:30 το πρωί στα γραφεία του περιοδικού και άρχισαν να γαζώνουν με καλάσνικοφ τους παριστάμενους, κυρίως εργαζόμενους.

Σύμφωνα με πληροφορίες της Figaro, οι ένοπλοι άνοιξαν πυρ στην είσοδο των γραφείων και δεν ανέβηκαν στους ορόφους. Όπως γράφει η Parisien, η επίθεση φαίνεται ότι ήταν καλά προετοιμασμένη, αφού έγινε ώρα που ήταν παρόντες όλοι οι δημοσιογράφοι και οι δράστες φέρεται να φώναζαν τα θύματα με τα ονόματά τους προτού τους εκτελέσουν. Κάποιοι από τους εργαζόμενους ανέβηκαν στην ταράτσα προκειμένου να γλιτώσουν. Οι δράστες διέφυγαν με αυτοκίνητο, το οποίο εγκατέλειψαν στο βόρειο Παρίσι και στη συνέχεια έκλεψαν ένα δεύτερο. 

Το Charlie Hebdo έχει δημοσιεύσει στο παρελθόν σατιρικά καρτούν με τον Μωάμεθ κάτι που ξεσήκωσε αντιδράσεις στον μουσουλμανικό κόσμο. Το 2011 είχε πραγματοποιηθεί στα γραφεία του περιοδικου βομβιστική επίθεση. Το τελευταίο tweet του περιοδικού ήταν ένα σκίτσο του αρχηγού του Ισλαμικού Κράτους Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι.

 Αφού απαντήθηκαν οι γλωσσικές απορίες των μαθητών και εξομαλύνθηκε το νόημα του κειμένου,  προβλήθηκε το βίντεο του πυροβολισμού εξ επαφής του αστυνομικού από τον έναν τρομοκράτη. Η προβολή του βίντεο δεν ήταν στο πρόγραμμα, αλλά τα παιδιά επέμεναν να το δουν, παρόλο που προειδοποιήθηκαν ότι πρόκειται για πολύ βίαιη σκηνή. Φαίνεται πως η βία και η σκληρότητα της εικόνας ασκεί πολύ μεγάλη γοητεία στα παιδιά. Πάντως, αυτό που έκανε εντύπωση ήταν ότι το θύμα ήταν μουσουλμάνος, πράγμα που προβλημάτισε εξαρχής τα παιδιά για τα πραγματικά κίνητρα των δολοφόνων.

Από εκεί και πέρα προβλήθηκαν με προτζέκτορα κάποιες από τις γελοιογραφίες με τις οποίες αντέδρασαν από την πρώτη στιγμή οι σκιτσογράφοι σε όλο τον κόσμο. Εδώ βέβαια, λόγω της ιδιαιτερότητας του θέματος (που αφορούσε την ίδια τη γελοιογραφία, ως δημοσιογραφικό είδος και μάλιστα με συγκεκριμένη αυτοαναφορική χρήση), επιλέχτηκαν πολλές γελοιογραφίες, και όχι μόνο μία ή δύο, όπως είναι η συνηθισμένη πρακτική της educartoon.

Στη γελοιογραφία του Μιχάλη Κουντούρη (δημοσιευμένη στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 9 Ιανουαρίου), τα παιδιά παρατήρησαν, χωρίς την παρέμβαση του καθηγητή, ότι η σφαίρα εικονίζεται στο πάνω μέρος ενώ το μολύβι κάτω, πράγμα που δείχνει χρονική σειρά, δηλαδή ο Τύπος αντέδρασε στη δολοφονία, και όχι το αντίθετο. Επίσης, έγινε από τον καθηγητή και μια πρώτη επισήμανση για την χρήση του μολυβιού ως εικονιστικού συμβόλου για τη γελοιογραφία ή τη δημοσιογραφία γενικά.

Στη γελοιογραφία του Angel Boligan παρατήρησαν ότι το μολύβι της αντίδρασης των γελοιογράφων “εξαπλώνεται” σαν δέντρο.

Στη γελοιογραφία του Darrin Bell (στην Washington Post) τα παιδιά αναγνώρισαν πως το σκηνικό είναι το ίδιο με τον τόπο της δολοφονίας του αστυνομικού, που είδαν στο βίντεο, μόνο που εδώ ο νεκρός είναι πάλι ένα σύμβολο: η πένα του σκιτσογράφου. Πρόσεξαν την τρομαγμένη έκφραση στο πρόσωπο του κουκουλοφόρου, όταν δεκάδες πένες του επιτίθενται από ψηλά.

Μια μολυβοθήκη με δυο-τρία μολύβια έχει μεγαλύτερο βάρος από ένα ολόκληρο οπλοστάσιο. Η δύναμη του λόγου είναι απείρως μεγαλύτερη από τη δύναμη της βίας. Ένα σκίτσο του Shreyas Navare:

Το καλάσνικοφ του γελοιογράφου είναι τα εργαλεία του. Τα παιδιά εδώ παρατήρησαν αμέσως ότι αυτή η γελοιογραφία δεν είναι “κλασική”, αλλά κολάζ από φωτογραφίες. Έργο του χιλιανού Francisco J. Olea.

Στη γελοιογραφία του Ruben L. Oppenheimer μπλέκονται δύο σύμβολα: τα μολύβια και οι δίδυμοι πύργοι.

Στο επόμενο κόμικς τα παιδιά παρατήρησαν ότι αν η ιστορία σταματούσε στο δεύτερο πλαίσιο, θα ήταν απαισιόδοξη, καθώς θα τελείωνε με τον θάνατο του μολυβιού. Σχεδόν πανηγύρισαν όταν περιέγραφαν με λόγια τα επόμενα δύο πλαίσια. Η ξύστρα (που σύμφωνα με τα παιδιά συμβολίζει τους άλλους γελοιογράφους ή τους αναγνώστες των εφημερίδων) κάνει το μολύβι να ξαναζωντανέψει. Ένας μαθητής παρατήρησε ότι, παρόλο που το μολύβι ξύνεται, δεν σηκώνεται να “καρφώσει” τον δολοφόνο με τη μύτη του. Άλλος μαθητής απάντησε σε αυτό ότι η ξύστρα δίνει δύναμη στο μολύβι, που τελικά προτιμά να σβήσει (κυριολεκτικά!) την τρομοκρατία, παρά να ασκήσει βία.

Στη γελοιογραφία του βραζιλιάνου γελοιογράφου Latuff τα παιδιά συνειδητοποίησαν ότι η ενέργεια ενός φανατικού μουσουλμάνου κάνει τελικά κακό στη μουσουλμανική θρησκεία, καθώς την εκθέτει και την ταυτίζει με το έγκλημα, πράγμα που είναι λάθος και άδικο.

Το μάθημα έκλεισε με το απόφθεγμα του Βολταίρου: “Δε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες, αλλά θα υπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη, το δικαίωμά σου ελεύθερα να λες όσα πρεσβεύεις”

Οι πρώτες αντιδράσεις των παιδιών μέσα στο μάθημα δείχνουν ότι προβληματίστηκαν πολύ σοβαρά για τα θέματα της ελευθερίας του Τύπου, της βίας εναντίον δημοσιογράφων, αλλά και της ανεκτικότητας προς τις άλλες θρησκείες. Συζήτησαν το μείζον θέμα της ελευθερίας, αλλά και σχετικά με τα όρια της σάτιρας.

Τις αμέσως επόμενες μέρες τα παιδιά έφτιαξαν δικές τους γελοιογραφίες, βασισμένες σε όσα είδαν, άκουσαν, διάβασαν ή είπαν στην τάξη. Αρκετά παιδιά φαίνεται ότι έψαξαν μόνα τους στο διαδίκτυο και βρήκαν κι άλλο υλικό – γελοιογραφίες ή banners – το οποίο είτε απλώς αντέγραψαν είτε ενσωμάτωσαν δημιουργικά στις ζωγραφιές τους, πάντα τηρώντας τους κανόνες της γελοιογραφικής ανατροπής και των εικονιστικών κωδίκων. Σημαντικό είναι μάλιστα ότι έσπευσαν να φτιάξουν γελοιογραφίες ακόμα και παιδιά της Α΄Λυκείου, που δεν παρακολούθησαν το συγκεκριμένο μάθημα, αλλά είδαν μόνο ένα μέρος του υλικού σε μια παρέκβαση του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών. Ακόμα και παιδιά από άλλες τάξεις, που δεν τους παρουσιάστηκε καθόλου το θέμα μέσα στο μάθημα, ενημερώθηκαν από τους υπόλοιπους και έφτιαξαν κι αυτά τα δικά τους έργα. Εκτός από γελοιογραφίες, κάποιοι έγραψαν τις σκέψεις τους πάνω στο απόφθεγμα του Βολταίρου.

Ακολουθούν μερικές από τις γελοιογραφίες των παιδιών:

Κλείνοντας, παραθέτουμε εδώ το κείμενο της μαθήτριας Ησαΐας Γ.:

“Όλοι οι άνθρωποι του κόσμου έχουν δικαίωμα να λένε ό,τι πιστεύουν και κανένας δεν πρέπει να τους το στερήσει. Αυτή τη φράση την οποία λέει ο Βολταίρος, μπορούμε να τη συνδυάσουμε εύκολα  και με το πρόσφατο περιστατικό που συνέβη στα γραφεία της εφημερίδας Charlie στη Γαλλία. Για παράδειγμα, την ημέρα της επίθεσης ένας αστυνομικός που ήταν εκεί κοντά και άκουσε πυροβολισμούς, πήγε να βοηθήσει, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του. Αν και ο ίδιος ο αστυνομικός ήταν και αυτός μουσουλμάνος, όπως και οι τρομοκράτες, πήγε να επέμβει στην υπόθεση και τελικά σκοτώθηκε. Ο αστυνόμος, αν και δεν συμφωνούσε με τις δημοσιεύσεις που έκανε η εφημερίδα, την υπερασπίστηκε με τη ζωή του, γιατί το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης είναι ένα δικαίωμα που έχουν όλοι οι άνθρωποι, και ο καθένας θα πρέπει να εκφράζει τη γνώμη του ελεύθερα και χωρίς φόβο”.

 Αντώνης Κουντούρης, φιλόλογος